Hugo I Henckel von Donnersmarck, znany również jako Hugo I Karol Antoni Łazarz Henckel von Donnersmarck, jest postacią znaczącą w historii Górnego Śląska. Urodził się 26 kwietnia 1811 roku w Siemianowicach, które obecnie noszą nazwę Siemianowice Śląskie. Po długim i owocnym życiu, zmarł 4 października 1890 roku w Wiedniu.
Był nie tylko baronem, ale także hrabią cesarstwa, co podkreśla jego status społeczny. Dodatkowo, posiadał tytularne panowanie nad miastem Bytom, będąc jednocześnie wpływowym niemiecko-austriackim przemysłowcem, którego działalność miała duże znaczenie dla rozwoju regionu.
Rodzice
Hugo I Henckel von Donnersmarck przyszedł na świat 26 kwietnia 1811 roku w Siemianowicach Śląskich, będąc jedynym synemKarola oraz Eugenii Wengersky von Ungarschütz. Niestety, tragiczne okoliczności sprawiły, że stracił ojca, gdy miał zaledwie 2 lata. Od tego czasu o jego wychowanie zadbali jego matka, Eugenia, oraz stryj, Łazarz Jan Nepomuk.
Życie i działalność
W 1827 roku, zgodnie z zarządzeniem wydanym w imieniu Hugona, wprowadzono ograniczenia dotyczące przepisów znoszących zależność chłopów od ich panów oraz znoszących pańszczyznę. Łączna powierzchnia jego rozległych majątków w Górnym Śląsku wynosiła około 14,5 tysiąca hektarów. Aby odkupić nowoczesne technologie, Hugon inwestował w rolnictwo, nabywając nowoczesne maszyny oraz nawozy sztuczne, a także wprowadzając bardziej wydajne odmiany ziemniaków oraz szlachetniejsze gatunki drzew owocowych. Budował nowe stajnie, obory oraz chlewnie.
Podstawą jego fortuny stał się przemysł. W ramach swojej działalności przyczynił się do powstania kopalni „Hugo-Zwang” usytuowanej w pobliżu Kochłowic oraz huty „Antonina” (niem. Antonienhütte) w okolicy Wirku. W rejonie Siemianowic Śląskich działała kopalnia „Szczęście Eugenii”, która później została scalona z innymi szybami w jeden zakład, znany jako kopalnia „Siemianowice”. W latach 1836–1839 z jego inicjatywy powstała huta „Laura” (Laurahütte).
W 1871 roku, przy wsparciu banku Bleichroedera, Hugon założył spółkę akcyjną o kapitale wynoszącym sześć milionów talarów, zatytułowaną „Zjednoczone Huty Królewska i Laura”, z siedzibą w Berlinie, gdzie objął 23 tysiące akcji z 30 tysięcy, o wartości 4,6 miliona talarów. Spółka przejęła wcześniej zakupioną hutę „Królewską” oraz hutę „Laura”. Dodatkowo, wybudowano hutę „Katarzyna” w Sosnowcu oraz wydzierżawiono hutę „Blachownia” w okolicy Częstochowy. Jego majątek obejmował hutę „Hugo” w Sowicach koło Tarnowskich Gór, oraz kopalnię „Radzionków” znajdującą się na północ od Bytomia. Znajdowały się tam również wapienniki w Nakle Śląskim i złoża rudy w Bibieli nieopodal Miasteczka Śląskiego. Oprócz tego, miał zakłady przemysłowe w Karyntii w Austrii. W 1890 roku jego przedsiębiorstwa zatrudniały prawie 50 tysięcy pracowników, a wartość produkcji szacowano na około 61 milionów marek rocznie.
Hugon von Donnersmarck wniósł także wkład w rozwój edukacji, przyczyniając się do budowy kilkunastu nowych szkół. W kolonii Wanda oferował robotnikom mieszkania trzyizbowe, w przeciwieństwie do standardowych jedno- lub dwuizbowych mieszkań. Jako wizjoner, w 1853 roku założył Kasę Emerytalną, wyprzedzając regulacje socjalne kanclerza Bismarcka o ponad dwadzieścia lat. W 1884 roku, razem z rodziną Schaffgotschów, zadeklarował gotowość do zatrudnienia każdego, kto sprzeciwiał się polityce Kulturkampfu, co świadczy o jego postawach prospołecznych. Sfinansował także częściowo lub całkowicie budowę nowych kościołów w Piekarach Śląskich, Radzionkowie, Siemianowicach, Halembie, Nowym Bytomiu oraz w Bytomiu, gdzie powstał nowy kościół pw. Św. Trójcy.
Jego główną rezydencją był pałac w Siemianowicach, który przypuszczalnie został rozbudowany przez architekta K. F. Schinkla. Później osiedlił się w karynckim zamku Wolfsberg, zakupionym w 1846 roku. Hugon był jednym z najbogatszych ludzi swoich czasów. Zyski z pozostawionego przez niego majątku w latach 1908–1917 sięgały około 5,6 miliona marek niemieckich, a jego posiadłości obejmowały prawie czterdzieści majątków ziemskich, w tym w Chorzowie (obecnie Chorzów Stary) i liczne monumentalne pałace. W jego zbiorach znajdowały się dzieła sztuki, zbroje rycerskie oraz dawna broń, będąc jednocześnie miłośnikiem koni, wystawnych uczt oraz polowań.
Za swoją działalność społeczną oraz polityczną został uhonorowany odznaczeniami: papieskim Wielkim Krzyżem Orderu Św. Grzegorza Wielkiego, austriackim Wielkim Krzyżem Orderu Franciszka Józefa oraz pruskim Orderem Korony II Klasy i Orderem Orła Czerwonego II Klasy ze wstęgą.
Rodzina
Hugo I Henckel von Donnersmarck był osobą, która przeżyła bogate życie osobiste, zawierając małżeństwo dwukrotnie. Jego pierwszą wybranką była hrabianka Laura von Hardenberg, która żyła w latach 1812–1857. Po jej śmierci ożenił się po raz drugi z Laurą von Kaszony, urodzoną w 1836 roku i żyjącą do 1905 roku. Z tego związku nie miał jednak żadnych dzieci.
Niestety, Hugo I zmarł 4 października 1890 roku w Wiedniu. Miejsce jego spoczynku znajduje się w rodzinnym mauzoleum w Wolfsbergu, gdzie pochowano go obok jego pierwszej żony, Laury.
W pierwszym małżeństwie przywiódł na świat kilka dzieci, w tym:
- Hugo II (1832–1908),
- Łazarz IV (1835–1914),
- Artur (1836–1921),
- Laura (1838–1931, żona hr. Hipolita Renarda oraz hr. Artura Saurma von der Jeltsch-Lorzendorf),
- Alfons (1840–1856).
Najważniejsza literatura
W historii rodziny Henckel von Donnersmarck istnieje wiele dokumentów i prac, które rzucają światło na ich dziedzictwo oraz wpływ na okoliczne ziemie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze pozycje literackie dotyczące tej rodziny:
- Hugo Reichsgraf Henckel Freiherr von Donnersmarck und die Geschichte seines Hauses, Wien (b.r.w.),
- A. Perlick, Henckel von Donnersmarck Hugo, w: Neue Deutsche Biographie, Bd 8, Berlin 1969, s. 517,
- Henckel von Donnersmarck Hugo, w: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd II, Graz-Köln 1959,
- A. Kuzio-Podrucki, Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Bytom 2003, ISBN 83-86293-41-1,
- Zdzisław Janeczek, biogram w: Chorzowski Słownik Biograficzny, wyd. Muzeum w Chorzowie, Chorzów 2007 (s. 138-142).
Oceń: Hugo I Henckel von Donnersmarck